An ninh phi truyền thống - cơ hội và thách thức đối với nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh

Đảng ta với nhiệm vụ ứng phó an ninh phi truyền thống

Văn kiện Đại hội đại biểu Toàn quốc lần thứ XIII đã nhấn mạnh “Thực hiện tốt công tác giáo dục quốc phòng, an ninh, nâng cao nhận thức, trách nhiệm, hành động của toàn dân đốì với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, củng cố quốc phòng, an ninh”. Điều này cho thấy Đảng ta đặc biệt chú trọng đến giáo dục quốc phòng và an ninh đối với toàn dân, phù hợp với quan điểm sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa là sự nghiệp của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng. Vì vậy, có thể khẳng định giáo dục quốc phòng và an ninh là một đòi hỏi tất yếu, việc tuyên truyền, giáo dục, giác ngộ cho toàn dân về đường lối cách mạng và những hiểu biết cần thiết về quốc phòng và an ninh là nhiệm vụ thường xuyên, luôn đặt ra cấp thiết.

Hội thảo khoa học “An ninh phi truyền thống, cơ hội và thách thức đối với nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh”

Trong tình hình hiện nay, thế giới nói chung và các quốc gia, khu vực nói riêng chịu tác động bởi nhiều yếu tố an ninh truyền thống và phi truyền thống. Đối với an ninh truyền thống, các quốc gia tiếp tục đứng trước những mối đe dọa an ninh từ bên ngoài lãnh thổ đặt ra nhiều thách thức về chủ quyền đất nước, biển đảo; an ninh chính trị của các quốc gia. Đối với an ninh phi truyền thống (ANPTT), đây là vấn đề luôn thay đổi mau lẹ, khó lường, khó đánh giá và để lại hậu quả đến hầu hết các mặt đời sống chính trị, xã hội, tác động sâu rộng đến an ninh, an toàn của nhân loại. Các nguy cơ đe dọa ANPTT hiện nay rất đa dạng, tuy nhiên có thể khái quát thành hai nhóm nguy cơ chính gồm: nguy cơ đe dọa ANPTT liên quan đến tự nhiên và ngụy cơ đe dọa ANPTT liên quan đến con người. Đối với nguy cơ đe dọa ANPTT liên quan đến tự nhiên có thể kể đến biến đổi khí hậu, thiên tai cực đoan; nguy cơ đe dọa đối với an ninh môi trường; nguy cơ đe dọa đối với an ninh năng lượng; ngụy cơ đe dọa đối với an ninh lương thực; dịch bệnh (Covid-19, SARS, Ebola,…); an ninh nguồn nước,... Đối với nguy cơ đe dọa ANPTT liên quan đến con người, như: nguy cơ đe dọa đối với an ninh mạng; tội phạm xuyên quốc gia (tội phạm ma túy, buôn người, rửa tiền, cướp biển,...), tội phạm sử dụng công nghệ cao; khủng bố; di cư bất hợp pháp; an ninh xã hội,... Những vấn đề ANPTT đã, đang và sẽ trực tiếp tác động tiêu cực đến sự ổn định, phát triển và an ninh của mỗi nước, khu vực và trên phạm vi toàn cầu. Trong đó, có những nguy cơ mới xuất hiện trong xã hội hiện đại, hoặc tồn tại từ lâu nhưng với bối cảnh mới, nguyên nhân, điều kiện mới nên diễn biến phức tạp hơn, nếu không được phòng ngừa, ngăn chặn kịp thời sẽ gây hậu quả nghiêm trọng, đe doạ trực tiếp đến an ninh của mỗi quốc gia và quốc tế.

Việt Nam, với vị trí địa chính trị quan trọng và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, sau 80 năm xây dựng, phát triển, đất nước ta đã có những thay đổi vượt bậc, trở thành quốc gia có vị thế, uy tín, ảnh hưởng trên trường quốc tế. Tuy nhiên, kéo theo đó, đất nước cũng chịu tác động mạnh mẽ bởi các nguy cơ đe dọa ANPTT trên toàn cầu. Nằm trong khu vực Đông Nam Á - điểm nóng về biến đổi khí hậu, nước ta đối mặt với nước biển dâng, xâm nhập mặn, bão lũ khắc nghiệt và các hình thái thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng. Khu vực “Tam giác vàng” một trong hai trung tâm sản xuất ma túy lớn nhất thế giới, khiến Việt Nam trở thành điểm trung chuyển và tiêu thụ ma túy, đặt ra thách thức nghiêm trọng đối với công tác phòng, chống tội phạm. Đông Nam Á cũng là tâm điểm của nạn buôn người, di cư trái phép, các đường dây tội phạm xuyên quốc gia, lừa đảo lao động, bóc lột và mua bán người. Việt Nam cũng là một trong những quốc gia bị tấn công mạng hàng đầu thế giới, từ “gián điệp mạng”, đánh cắp dữ liệu, phá hoại hệ thống tài chính, đến can thiệp vào các hạ tầng thiết yếu. Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế số cũng đặt Việt Nam vào vòng xoáy của những nguy cơ về gian lận tài chính, rửa tiền và tội phạm công nghệ cao.

Trong bối cảnh khát khao vươn lên mạnh mẽ để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP ở mức hai con số, Việt Nam phải đối mặt với những bài toán nan giải về an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước, an ninh môi trường và an ninh lương thực. Sự phụ thuộc vào thủy điện khiến an ninh năng lượng dễ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Việc khai thác tài nguyên nước, đặc biệt là phụ thuộc vào nguồn nước từ sông Mekong - nơi các quốc gia thượng nguồn đang kiểm soát dòng chảy - đặt ra nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng. Ô nhiễm môi trường, rác thải công nghiệp và suy thoái hệ sinh thái cũng là những vấn đề nhức nhối, trong khi nhu cầu đảm bảo an ninh lương thực cho hơn 100 triệu dân khi điều kiện sản xuất nông nghiệp chịu tác động của thiên tai, dịch bệnh là một thách thức không nhỏ.

Thiếu tướng, TS Trần Ngọc Thanh, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Quốc phòng và An ninh, Bộ Giáo dục và Đào tạo trình bày tham luận tại hội thảo khoa học “An ninh phi truyền thống, cơ hội và thách thức đối với nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh”

Nhận thức rõ những thách thức to lớn cần phải đối mặt, Đảng ta đã có những chủ trương, chính sách, quan điểm cụ thể nhằm phòng ngừa, ứng phó với các đe dọa ANPTT. Mặc dù thuật ngữ “Các mối đe dọa ANPTT” được đề cập lần đầu tại Đại hội Đảng lần thứ IX (2001) “An ninh quốc gia không chỉ là bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ mà còn phải bảo vệ an ninh kinh tế, an ninh thông tin và đấu tranh chống các mối đe dọa phi truyền thống”, nhưng trước đó những vấn đề thuộc nội hàm ANPTT đã được Đảng ta xác định, quán triệt như: “Phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm, đi đôi với giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội” ; “Tình trạng buôn lậu, tham nhũng, buôn bán ma túy và các loại tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia đang gia tăng, gây nguy cơ cho sự ổn định kinh tế - xã hội”.

Sau Đại hội Đảng lần thứ IX, những vấn đề ANPTT được Đảng ta tiếp tục mở rộng về nhận thức và quán triệt trong hành động, như: “bảo vệ an ninh chính trị, an ninh kinh tế, an ninh tư tưởng văn hóa và an ninh xã hội” ; “tội phạm sử dụng công nghệ cao trong các lĩnh vực tài chính - tiền tệ, điện tử - viễn thông, sinh học, môi trường...”, “an ninh tài chính, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, biến đổi khí hậu, nước biển dâng cao, thiên tai, dịch bệnh..” . Từ việc nhận định những mối đe dọa ANPTT đó, mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia được Đảng quán triệt “sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa ANPTT mang tính toàn cầu, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống” ; “Sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống” . Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Đảng ta tiếp tục khẳng định những vấn đề toàn cầu như: bảo vệ hòa bình, an ninh con người, thiên tai, dịch bệnh, an ninh xã hội và ANPTT, nhất là an ninh mạng, biến đổi khí hậu, nước biển dâng, ô nhiễm môi trường... tác động trực tiếp đến sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Từ đó, Đảng ta đã đề ra nhiệm vụ phải sẵn sàng ứng phó hiệu quả với các đe dọa ANPTT; nhấn mạnh bảo đảm an ninh kinh tế, an ninh thông tin - truyền thông, an ninh môi trường, an ninh mạng, an ninh xã hội, nhất là an ninh con người; kịp thời đấu tranh trấn áp có hiệu quả các loại tội phạm, nhất là tội phạm có tổ chức, xuyên quốc gia, sử dụng công nghệ cao,... Để cụ thể hóa các quan điểm này, Đảng ta cũng đã ban hành nhiều Nghị quyết liên quan đến phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ đe dọa ANPTT.

Những cơ hội và thách thức đặt ra đối với nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh

Với những nguy cơ đe dọa ANPTT ở Việt Nam, đặc biệt là sự quan tâm của Đảng đến vấn đề này cho thấy nguy cơ đe dọa ANPTT đang đặt ra nhiều thách thức đối với ANQG Việt Nam. Nếu cá nhân, tổ chức trong nhà nước, xã hội không nhận thức rõ, thiếu kỹ năng, bản lĩnh tổ chức, tham gia phòng, chống các nguy cơ sẽ dễ bị tổn thương nghiêm trọng trước những khủng hoảng, xung đột làm giảm khả năng tự bảo vệ và hỗ trợ cộng đồng, làm suy yếu an ninh xã hội và ổn định quốc gia. Vì vậy, trang bị tri thức ANPTT trong giáo dục quốc phòng và an ninh là nhiệm vụ quan trọng, giúp đối tượng giáo dục nhận thức toàn diện về an ninh quốc gia; bồi dưỡng ý thức trách nhiệm, kỹ năng trong tổ chức, tham gia ứng phó với các nguy cơ đe dọa ANPTT, góp phần bảo đảm an ninh, an toàn cho đất nước, xã hội; góp phần xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân trong ứng phó với các nguy cơ đe dọa ANPTT.

Từ những phân tích trên, việc hiểu rõ cơ hội và thách thức từ ANPTT đến nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh có ý nghĩa quan trọng giúp định hướng, xây dựng được chương trình, đảm bảo các nguồn lực cần thiết trong quá trình giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục ANPTT trong hệ thống giáo dục quốc phòng và an ninh. Xuất phát từ thực tiễn những nguy cơ đe dọa ANPTT và những yêu cầu đặt ra trong giáo dục quốc phòng và an ninh hiện nay, có thể khái quát một số cơ hội và thách thức như sau:

Những thách thức trong ANPTT (ảnh minh họa)

Về cơ hội, ANPTT giúp mở rộng, làm giàu nội dung đào tạo, kỹ năng, tư duy trong giáo dục quốc phòng và an ninh. ANPTT với đặc trưng đa dạng, xuyên quốc gia và khó kiểm soát đang làm thay đổi cách nhìn nhận về nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Chính sự xuất hiện của các mối đe dọa như: biến đổi khí hậu, an ninh mạng, dịch bệnh, khủng hoảng năng lượng, an ninh con người,... đã khiến giáo dục quốc phòng và an ninh không chỉ dừng lại ở khía cạnh quân sự, lãnh thổ truyền thống. Việc đưa vấn đề ANPTT, đặc biệt là những vấn đề mới tác động trực tiếp, sâu rộng đến an ninh, an toàn đất nước, xã hội là một tất yếu, bởi nó phản ánh đầy đủ bức tranh an ninh hiện đại. Ngoài ra, ANPTT không chỉ làm giàu nội dung mà còn làm giàu chiều sâu đào tạo, rèn luyện cho đối tượng giáo dục tư duy hệ thống, khả năng phân tích đa chiều trước những vấn đề liên ngành; trang bị kỹ năng thực tiễn trong phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ đe dọa ANPTT (dịch bệnh; tội phạm mạng; tội phạm sử dụng công nghệ cao,...), hình thành ý thức, trách nhiệm xã hội, nâng cao năng lực cộng đồng và sự linh hoạt trong ứng phó với các nguy cơ. ANPTT thúc đẩy sự quan tâm của của Đảng, Nhà nước, nhân dân trong giáo dục quốc phòng và an ninh. ANPTT ngày càng tác động sâu rộng, trực tiếp đến ANQG nói chung và đời sống xã hội nói riêng. Những vấn đề này càng nổi cộm, đặt ra nhiều thách thức như: an toàn thông tin mạng; tội phạm sử dụng công nghệ cao; gián điệp mạng; an ninh nguồn nước; an ninh lương thực; khủng bố; dịch bệnh,... Những mối đe dọa trên không phân biệt biên giới, khó dự báo, gây hậu quả lâu dài. Chính vì vậy, nó đặt ra yêu cầu cấp bách, thúc đẩy sự quan tâm của Đảng, Nhà nước trong vấn đề tăng cường hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh; thúc đẩy hoạt động đầu tư nguồn lực (tài chính, con người, cơ sở vật chất, chính sách,...) cho hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh. Cùng với quan tâm của Đảng, Nhà nước, khi người dân nhận thấy tầm quan trọng của ANPTT sẽ tìm hiểu, nâng cao ý thức nghiên cứu, học tập, tham gia hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh. Điều này ngày càng nâng cao vị thế của giáo dục quốc phòng và an ninh, tác động trực tiếp đến cơ hội đầu tư, hiện đại hóa cơ sở vật chất, phương tiện, thiết bị từ Nhà nước và nâng cao ý thức giáo dục quốc phòng và an ninh từ người dân. ANPTT mở ra cơ hội phối hợp liên ngành và hợp tác quốc tế trong giáo dục quốc phòng và an ninh. ANPTT tác động đến hầu hết các mặt đời sống, kinh tế, xã hội, đến các ban, ngành, tổ chức, cơ quan. Đây là cơ sở để các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp trong xã hội tìm hiểu, nâng cao ý thức nghiên cứu, học tập, tham gia hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh, thậm chí đóng góp nguồn lực cho hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh, nguồn lực cho công tác ứng phó với các nguy cơ đe dọa ANPTT. Ngoài ra, ANPTT cũng mở rộng cơ hội hợp tác quốc tế về giáo dục quốc phòng và an ninh, đặc biệt là  những vấn đề mang tính xuyên quốc gia, không biên giới (an ninh mạng; tội phạm sử dụng công nghệ cao; khủng bố quốc tế; rửa tiền; an ninh nguồn nước; biến đổi khí hậu; an ninh năng lượng,...). Đây là những vấn đề không phải một quốc gia độc lập có thể giải quyết triệt để, hiệu quả, điều này tạo cơ hội cho hoạt động hợp tác quốc tế trong giáo dục quốc phòng và an ninh. Những kinh nghiệm, tri thức mới, cơ sở vật chất hiện đại trên thế giới phục vụ cho giáo dục được hợp tác, chia sẻ, kết nối, sẽ giúp nâng cao hiệu quả giáo dục quốc phòng và an ninh của Việt Nam.

Ngoài ra, ANPTT cũng tạo cơ hội cho phát triển đội ngũ cán bộ, giảng viên, giúp người truyền đạt tri thức về ANPTT thường xuyên cập nhật, phát triển tư duy, năng lực; khơi gợi tinh thần tự học, tự nghiên cứu, tự hoàn thiện kỹ năng, trách nhiệm của người học trong ứng phó với những nguy cơ đe dọa ANPTT. Cùng với đó, ANPTT cũng tạo cơ hội cho mở rộng, phát triển công tác nghiên cứu khoa học, phát triển lý luận về bảo vệ ANQG, tạo điều kiện quay trở lại phục vụ công tác giáo dục quốc phòng và an ninh,... Những cơ hội này cần được khai thác triệt để để nâng cao hiệu quả giáo dục quốc phòng và an ninh trong hệ thống giáo dục của Việt Nam.

Ứng phó kịp thời, hiệu quả với ANPTT (ảnh minh họa)

Về thách thức, bên cạnh những cơ hội, ANPTT cũng đặt ra nhiều thách thức đối với nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh, cụ thể:

Thứ nhất, ANPTT tác động đến đến chương trình, nội dung giảng dạy giáo dục quốc phòng và an ninh. Trong thời đại hiện nay, xuất hiện ngày càng nhiều những vấn đề phức tạp, khó lường, tiềm ẩn nguy cơ gây đe dọa hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn của các quốc gia, khu vực và toàn cầu. Các nước lớn điều chỉnh chiến lược, vừa hợp tác, thỏa hiệp, vừa cạnh tranh, đấu tranh kiềm chế lẫn nhau để giành vị thế và lợi ích quốc gia; xung đột dân tộc, tôn giáo, khủng bố quốc tế, chiến tranh cục bộ, chiến tranh kinh tế, thương mại, chiến tranh mạng, các hoạt động can thiệp, lật đổ, tranh chấp chủ quyền, lãnh thổ, tài nguyên… đang diễn ra ngày càng phức tạp khó đánh giá, khó dự báo; chủ nghĩa dân tộc, dân túy, chủ nghĩa cường quyền nước lớn, chủ nghĩa thực dụng gia tăng mạnh mẽ trong quan hệ quốc tế,... Bối cảnh đó, những biến đổi nhanh chóng của an ninh mạng; tội phạm sử dụng công nghệ cao; tội phạm xuyên quốc gia; những thách thức, khó lường từ biến đổi khí hậu, an ninh nguồn nước từ các sông lớn; nước biển dâng; ô nhiễm môi trường; dịch bệnh,...

Cùng với đó là âm mưu thường trực từ các thế lực thù địch nhằm hoạt động “diễn biến hòa bình”, “bạo loạn lật đổ” ngày càng phức tạp về thủ đoạn, phương thức,... Tất cả những vấn đề trên đòi hỏi nội dung, chương trình giáo dục thường xuyên phải thay đổi cho phù hợp với bối cảnh tình hình, quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta. Trong đó, một trong những thách thức thường xuyên nhất là xây dựng, phát triển hệ thống giáo trình, tài liệu dạy học về quốc phòng, an ninh, bao gồm cả những vấn đề ANPTT.

Thứ hai, ANPTT tác động đến phương pháp giảng dạy giáo dục quốc phòng và an ninh. Khối kiến thức giáo dục quốc phòng và an ninh mang tính đặc thù rõ nét, với một bộ phận lớn mang tính bí mật nhà nước, phải bảo vệ tuyệt đối, tránh để lộ lọt. Bên cạnh đó, đây cũng là khối kiến thức liên quan đến đa ngành, hợp tác quốc tế. Vì vậy, việc giảng dạy cũng cần kết hợp nhiều phương pháp, kỹ thuật và cần hỗ trợ cả công nghệ, thiết bị hiện đại. Tính ổn định của nội dung, chương trình giảng dạy sẽ tác động đến tính ổn định của phương pháp, kỹ thuật, điều kiện đảm bảo cho giảng dạy. Nếu nội dung, chương trình có sự thay đổi, đòi hỏi phương pháp, kỹ thuật cũng cần có những thay đổi phù hợp để nâng cao hiệu quả truyền đạt, phổ biến tri thức đến đối tượng giáo dục.

Trong khi đó, như đã phân tích tại thách thức thứ nhất, vấn đề ANPTT hiện nay luôn khó dự báo, khó đánh giá, luôn xuất hiện những yếu tố mới tác động đến ANQG. Điều này đặt ra thách thức cho chính các cơ sở đào tạo, giáo viên giảng dạy trong đổi mới phương pháp, kỹ thuật, bố trí, đảm bảo điều kiện tốt nhất phục vụ công tác giáo dục. Bên cạnh đó, nhiều nội dung giáo dục dung mang tính bí mật nhà nước, việc đổi mới phương pháp giảng dạy vừa đảm bảo yếu tố bí mật vừa cung cấp hiệu quả tốt nhất tri thức ANPTT cho người học cũng luôn đặt ra thách thức cho cơ sở đào tạo, giáo viên trong đổi mới, sáng tạo phương pháp giáo dục hiệu quả.

Thứ ba, ANPTT đặt ra thách thức cho quá trình bổ sung, hoàn thiện, phát triển tri thức, kỹ năng về ANPTT và ứng phó với các nguy cơ đe ANPTT của chủ thể và đối tượng giáo dục quốc phòng và an ninh.

Sự đa dạng những vấn đề ANPTT và sự thay đổi thường xuyên về hình thái, diễn biến của các nguy cơ đe dọa ANPTT (tội phạm sử dụng công nghệ cao; tội phạm xuyên quốc gia; biến đổi khí hậu,...); những quan điểm, chủ trương, chính sách mới trong ứng phó với những vấn đề ANPTT,... tác động trực tiếp đến đội ngũ cán bộ, giáo viên trong quá trình cập nhật kiến thức phục vụ giáo dục quốc phòng và an ninh. Nếu cán bộ, giáo viên không vững về tri thức, thiếu kỹ năng hoặc kiến thức, tư duy lạc hậu về những vấn đề ANPTT sẽ làm giảm hiệu quả quá trình truyền đạt ANPTT đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.

Bên cạnh đó, những chuyển biến mau lẹ, nội dung đa dạng của những vấn đề ANPTT cũng đặt ra thách thức cho chính đối tượng giáo dục trong tiếp cận, ghi nhớ, tư duy hệ thống và hình thành kỹ năng toàn diện trong ứng phó, tham gia ứng phó với các nguy cơ đe dọa ANPTT. Điều này đòi hỏi phải có giải pháp về nội dung, phương pháp để nâng cao hiệu quả phổ biến ANPTT trong giáo dục quốc phòng và an ninh.

Thứ tư, các yếu tố ANPTT tác động đến vấn đề đảm bảo điều kiện cho giảng dạy giáo dục quốc phòng và an ninh.  Để thực hiện tốt nhiệm vụ giáo dục, các cơ sở đào tạo, các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh cần được đảm bảo về nguồn lực, điều kiện để hoạt động. Đặc biệt là đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý giáo dục, hệ thống tài liệu, giáo trình, sách giáo khoa, vật chất kĩ thuật, trang thiết bị dạy học, thao trường, bãi tập, nơi tham quan thực tế, trận địa ảo... Thực tế cho thấy, nhiều cơ sở chưa có phòng học quốc phòng và an ninh chuyên dụng, thiếu phòng học được thiết kế để mô phỏng tình huống, phần mềm học tập trực quan; phòng học đa phương tiện; trang thiết bị thực hành phòng, chống khủng bố, ứng phó thiên tai, dịch bệnh còn hạn chế.

Trước những diễn biễn phức tạp về những vấn đề ANPTT và thực trạng cơ sở vật chất tại các cơ sở đào tạo như trên, điều này đặt ra thách thức cho xây dựng, trang bị, đảm bảo điều kiện phục vụ giảng dạy hiệu quả. Trong đó là những hạn chế về công nghệ thực tế ảo, mô phỏng 3D và con người để vận hành, phổ biến tri thức, huấn luyện các kỹ năng ứng phó với những vấn đề ANPTT. Những thay tác động trên sẽ tác động trực tiếp đến việc đảm bảo điều kiện cho mục tiêu dạy học từ đào tạo những “cái mình có” sang đào tạo những “cái thực tiễn cần và sẽ cần”.

Như vậy, từ những phân tích trên cho thấy, tính chất đa dạng, phức tạp, khó đánh giá, khó dự báo của ANPTT hiện nay vừa mở ra cơ hội nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức đối với nhiệm vụ giáo dục quốc phòng và an ninh. Trong đó có nhiều tác động vừa là cơ hội, đồng thời cũng là thách thức cho hoạt động giáo dục. Chỉ có phát huy, khai thác hết cơ hội và khắc phục triệt để những khó khăn, thách thức như trên mới giúp giáo dục quốc phòng và an ninh thực sự phát huy vai trò là kênh trọng yếu bồi dưỡng bản lĩnh chính trị, nâng cao kiến thức, kỹ năng phòng ngừa, ứng phó hiệu quả các mối đe dọa ANPTT, góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.

Nâng cao hiệu quả giáo dục quốc phòng và an ninh trước những tác động của an ninh phi truyền thống  

Để giúp nâng cao hiệu quả giáo dục quốc phòng và an ninh trước những tác động từ ANPTT hiện nay, cần thực hiện tập trung, đồng bộ các giải pháp cơ bản gồm:

Một là, tăng cường vai trò lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý của cấp ủy, người đứng đầu cơ sở giáo dục quốc phòng, an ninh về đổi mới nội dung, chương trình giáo dục về quốc phòng và an ninh.

Trên cơ sở các quan điểm, nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Nhà nước; tình hình, diễn biến những vấn đề ANQG trên thực tế, cấp ủy, người đứng đầu các cơ sở giáo dục quốc phòng, an ninh cần thường xuyên tổ chức bổ sung, xây dựng, hoàn thiện nội dung, chương trình giáo dục về quốc phòng, an ninh nói chung và ANPTT nói riêng cho phù hơp với thực tiễn.

Theo đó, cần chỉ đạo xây dựng nội dung, chương trình theo hướng mở, linh hoạt và có thể điều chình phù hợp với từng thời điểm, từng địa bàn, vùng chiến lược, đối tượng học. Trong đó cần tập trung xây dựng nội dung giáo dục về ANPTT theo 03 nhóm: những nhận thức cơ bản về ANPTT; các nguy cơ đe dọa ANPTT; công tác phòng, chống nguy cơ đe dọa ANPTT. Đặc biệt phải chú trọng chỉ đạo xây dựng nội dung, chương trình đa dạng, nhiều hình thức phổ biến tri thức: xây dựng nội dung dưới dạng các chuyên đề, trao đổi; các nội dung lồng ghép các biện pháp giáo dục, nâng cao nhận thức cho người dân về các vấn đề ANPTT trong các chương trình, dự án phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái; các nội dung tác động thường xuyên, hiện hữu đến đời sống, xã hội (tội phạm mạng, tội phạm sử dụng công nghệ cao; an ninh nguồn nước; biến đổi khí hậu,...); nội dung mang tính dự báo về các vấn đề ANPTT có thể xảy ra và những tác động, ảnh hưởng đến đời sống, xã hội.

Hai là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên giáo dục quốc phòng và an ninh.

Chất lượng giáo dục và đào tạo nói chung, giáo dục quốc phòng cho các đối tượng nói riêng là kết quả tổng hợp của nhiều nhân tố, liên quan đến tất cả các khâu, các bước của quá trình giáo dục, đào tạo. Trong đó, chất lượng đội ngũ giảng viên và các lực lượng tham gia giáo dục quốc phòng có vị trí đặc biệt quan trọng. Hiện nay hệ thống các trường từ trung học phổ thông đến cao đẳng và cơ sở giáo dục đại học được tự chủ môn học giáo dục quốc phòng và an ninh và một số trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh vẫn còn thiếu cả về số lượng và chất lượng giáo viên, giảng viên theo yêu cầu nhiệm vụ, chưa đáp ứng với yêu cầu nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục quốc phòng và an ninh trong tình hình mới. Do vậy, cần tập huấn, bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, giảng viên giáo dục về quốc phòng và an ninh.

Trong nhiệm vụ giảng dạy về ANPTT, cần nâng cao nhận thức của cán bộ, giáo viên về tổng quan ANPTT, mối quan hệ ANPTT với ANQG; những nguy cơ đe dọa ANPTT hiện tại và khả năng dự báo những vấn đề ANPTT. Ngoài ra, cần nâng cao kỹ năng thực hành, tư duy trong phòng, chống nguy cơ đe dọa ANPTT cho cán bộ, giáo viên; nâng cao năng lực, phẩm chất của người giáo viên giảng dạy quốc phòng, an ninh nói chung và ANPTT nói riêng đảm bảo hoàn thiện cả 03 phương diện: thái độ; kiến thức, kỹ năng dạy học và tổ chức hoạt động thực tiễn.

Nhiều hội thảo, hội nghị về ANPTT trong bối cảnh hiện nay được tổ chức hàng năm

Ba là, thường xuyên đổi mới phương pháp giảng dạy về ANPTT trong giáo dục quốc phòng và an ninh.

Môn học giáo dục quốc phòng và an ninh có nhiều nội dung đặc thù, nếu quá trình giảng dạy giáo viên, giảng viên chỉ thuyết trình các nội dung bài học một cách đơn điệu sẽ rất khó cho đối tượng giáo dục lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kĩ năng. Đội ngũ giáo viên, giảng viên cần tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường hoạt động trực quan, mô phỏng, diễn tập, phát huy tính năng động, chủ động, sáng tạo của người học, hình thành phương pháp, tác phong, ý thức tổ chức kỷ luật, tình thần đồng đội và kỹ năng ứng phó với những nguy cơ đe dọa ANPTT.

Bên cạnh đó cần tăng cường các hoạt động ngoại khóa cho học sinh, sinh viên, tăng cường mời các chuyên gia, các báo cáo viên về ANPTT trong quá trình giảng dạy; khích lệ người học tham gia nghiên cứu các công trình khoa học về ANPTT. Việc đổi mới phương pháp giảng dạy, cùng với nội dung luôn cập nhật sẽ giúp người học có nhận thức toàn diện cả về kiến thức và kỹ năng, góp phần vào quá trình xây dựng, phát triển nhân lực chất lượng cao cho tiềm lực quốc phòng bảo vệ Tổ quốc nói chung và ứng phó với những nguy cơ đe dọa ANPTT nói riêng.

Bốn là, tăng cường đầu tư, bổ sung cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu giáo dục quốc phòng và an ninh trong tình hình mới.

Để nâng cao hiệu quả giáo dục cần phải có hệ thống giảng đường, phòng học chuyên dùng, thao trường, bãi tập, trường bắn, vũ khí, trang thiết bị, mô hình học tập đầy đủ. Các bộ, ngành, cơ quan, đơn vị, địa phương liên quan tiếp tục quan tâm đầu tư xây dựng các trung tâm GDQPAN đã được quy hoạch theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, nhất là quan tâm đầu tư nâng cấp, xây dựng mới cơ sở hạ tầng, giảng đường, phòng học chuyên dùng, thao trường, bãi tập huấn luyện kỹ thuật, chiến thuật, điều lệnh, nơi ăn, nơi ở, học tập, sinh hoạt tập trung. Trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt đối với những vấn đề ANQG nói chung và ANPTT nói riêng đòi hỏi có tính hướng dẫn, trực quan cao trong giảng dạy cần đầu tư cơ sở vật chất gắn với trang bị tích hợp công nghệ hình ảnh, công nghệ thực tế ảo, công nghệ mô phỏng,… nhằm từng bước chuyển đổi số giáo dục quốc phòng và an ninh, đồng thời đưa giáo dục quốc phòng và an ninh theo kịp với xu thế giáo dục hiện đại của thế giới.

Năm là, đẩy mạnh phối hợp lực lượng, hợp tác quốc tế trong giáo dục quốc phòng và an ninh.

Việc phối hợp giữa các lực lượng quân đội, công an, nhà trường và các tổ chức chính trị, xã hội, các tổ chức, doanh nghiệp,... giúp tạo nên sự thống nhất về nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục. Điều này không chỉ nâng cao tính thực tiễn mà còn giúp người học tiếp cận kiến thức một cách đa chiều, gắn với những tình huống an ninh cụ thể, đặc biệt là những vấn đề ANPTT đa dạng, khó dự báo như hiện nay.

Bên cạnh đó, tăng cường hợp tác quốc tế sẽ mở rộng cơ hội trao đổi kinh nghiệm, tiếp thu mô hình đào tạo tiên tiến, ứng dụng khoa học – công nghệ hiện đại, nhất là trong phòng chống các nguy cơ đe dọa ANPTT nổi cộm của thế giới, có tính phi biên giới, phi quốc gia. Thông qua các chương trình liên kết đào tạo, hội thảo, diễn tập chung, chủ thể giáo dục, đối tượng giáo dục có thể được tiếp cận, rèn luyện tư duy toàn cầu, nâng cao ý thức, trách nhiệm công dân, củng cố niềm tin vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc.

Để thực hiện tốt giải pháp trên, cần tập trung xây dựng, hoàn thiện được hệ thống cơ chế, chính sách, trách nhiệm phối hợp của từng chủ thể trong xã hội khi tham gia vào hoạt động giáo dục về giáo dục quốc phòng và an ninh, cũng như hoạt động hợp tác quốc tế trong giáo dục. Khi cơ chế, chính sách, quy định pháp luật được hoàn thiện sẽ là cơ sở pháp lý để các cơ sở giáo dục, các cơ quan quản lý triển khai thực hiện, nâng cao chất lượng giáo dục về quốc phòng và an ninh, trong đó bao gồm cả những vấn đề ANPTT.

Song song với các giải pháp trên, các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác truyên truyền, nâng cao nhận thức xã hội về tầm quan trọng của giáo dục quốc phòng và an ninh. Đặc biệt đối với ANPTT là tầm quan trọng của việc nhận thức và ứng phó với những nguy cơ đe dọa ANPTT. Công tác truyên truyền cần được đa dạng cả về nội dung và phương thức, trong đó về phương thức cần sử dụng đa dạng các kênh truyên truyền hiện đại trên các nền tảng mạng xã hội; phương tiện truyền thông; các khu dân cư, trường học. Phải có các phương thức phù hợp với từng nhóm đối tượng cụ thể, nhóm đối tượng dễ bị tổn thương bởi những vấn đề ANPTT (vấn đề di cư; an ninh lương thực; tội phạm sử dụng công nghệ cao,...). Đây là giải pháp giúp chuyển biến nhận thức toàn xã hội, từ đó thống nhất tuy duy, hành động, coi trọng hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh, chủ động tham gia tập huấn, sẵn sàng trở thành người tập huấn đến các đối tượng trong xã hội.

Giáo dục quốc phòng và an ninh là khối kiến thức đặc biệt quan trọng, được Đảng, Nhà nước ta xác định là một trong những thành tố chiến lược để đào tạo con người mới xã hội chủ nghĩa, góp phần thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Những vấn đề ANPTT hiện nay đã đặt ra nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức cho sự nghiệp giáo dục quốc phòng và an ninh. Vấn đề đặt ra là cần triệt để khai thác những cơ hội mà ANPTT mang lại, đồng thời giải quyết những khó khăn, thách thức để đổi mới, xây dựng nền giáo dục an ninh toàn diện, hiện đại, đáp ứng yêu cầu bảo vệ ANQG trong tình hình mới. Đồng thời thực hiện quan điểm của Đảng bảo vệ Tổ quốc “từ sớm, từ xa”, góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.

Tài liệu tham khảo

1. Hồ Châu (2006), Mối đe dọa an ninh phi truyền thống và tác động của nó đến quan hệ quốc tế hiện nay, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội.

2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1996.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2006.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quân lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội 2011.

5. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quân lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội 2016.

6. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quân lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội 2021.

7. Học viện Cảnh sát nhân dân (2023), An ninh phi truyền thống, nhận dạng nguy cơ, thách thức, định hướng giải pháp bảo đảm an ninh quốc gia trong tình hình hiện nay, Công Thông tin điện tử.

8. Đoàn Minh Huấn (2017), An ninh phi truyền thống: Quan niệm và đặc điểm chủ yếu, Tạp chí Cộng sản.

9. Học viện An ninh nhân dân (2015), “Phòng ngừa các mối đe doạ an ninh phi truyền thống ở Việt Nam”, Giáo trình nghiệp vụ dùng cho đào tạo trình độ thạc sĩ, GS.TS Tô Lâm chủ biên, Học viện ANND, Hà Nội.

10. Tô Lâm, Nguyễn Xuân Yêm (2018), An ninh phi truyền thống trong thời kỳ hội nhập quốc tế, Nxb Công an nhân dân.